KüL

Atasözü sağduyuya dayanan bir gerçeği ifade eden ve halka mal olmuş kalıplaşmış sözdür. Öğüt verici niteliktedir ve tarih boyunca toplumun deneyimleri ve gözlemleri ile şekillenmiştir. Atasözünün bir kaynağı varsa da sahibi toplumdur. Halk kültürünün bir unsuru olarak sözlü gelenek ile taşınmış ve toplumun gereksinimlerine göre değişerek yayılmıştır. Türkçede sav, deme, mesel, darbımesel , tabir olarak da bilinir. Arapça “mesel”, İngilizce “proverb”(Lat. proverbium) karşılıklarıdır. Azerbaycan lehçesinde atalar sözü, Özbekçe ve Kazakça ve Kırgızcada makal, Türkmencede nakil, Gagavuzcada söleyiş, Başkurtçada eytim, Irak Türkmencesinde eskiler sözü, Kerkük ağzında darb-ı kelâm ve demece, Doğu Türkistan’da tabma ve ulular sözü olarak bilinmektedir.

Bir sorunun cevabını kendi başımıza aradığımız olur. Bir sıkıntımız olabilir, bir dert ile dönüp durabiliriz. Bunun için hipotezler oluşturup deney ve gözleme başvurabiliriz. Kitaplara bakabilir, araştırma yapıp çözüm üretebiliriz. Yahut toplumun sunduğu çözümlerden birini seçebiliriz. Diğer insanların önerilerini dikkate alabilir, binlerce yıllık kültür ürünlerine yönelebiliriz. Çok da yönelmeye gerek kalmayan, bir yere gitmeye bile gerek olmayan bir çözüme de odaklanabiliriz. Atasözlerini dinleyebiliriz. Her atasözü binlerce yıllık toplumsal yaşantımızın ürünü olarak bize yol göstermektedir. Atasözü kaynağından bize gelene kadar sınanmış, değiştirilmiş, donatılmış ve ihtiyacı olana ulaşmıştır.

Sözde darbülmesel iradına söz yok amma,
Söz odur aleme senden kala bir darbımesel.Nabi
Bir yazarın sözleri ilginizi çekmeyebilir. Bir kişi yazdığında yanılabilir. Bir kişinin söyleyebileceği sınırlıdır. Sınırsız olan ise halk kültürünün canlılığıdır. Halk bir şeyi işine yarıyorsa taşır. Tabi ki yanlış şeyler de halk arasında yayılabilir. Bununla birlikte yanlış da olsa toplumun onu kullandığı anlaşılmalıdır. Yani hayata dair bir cevap arıyorsanız, toplumun yaşantısını yansıtan sözlü gelenek ürünlerine bakabilirsiniz. Atasözü doğru olmasa da hayatı yansıtır. Toplumun geleceğe ulaştırdığı öğütleri içerir. İnsanı görmek istiyorsanız bir topluluk ürünü olan sözlü geleneğe ve ortak mirasımıza bakabilirsiniz. Atasözü toplumun bir mirası olarak bize kendimizi gösterir.



Türk atasözleri hakkında ilk toplu çalışmayı Şinasi Durub-ı Emsal-i Osmaniyye adıyla yapmıştır. Bu eser de dahil günümüze kalan birçok eser deyimler ile karışık halde derlenmiştir. Deyim de atasözü gibi kalıplaşmış sözdür, fakat bir öğüt veya önerme içermez. Deyim bir söz grubudur. Atasözü ise yargıdır. “Can atmak” bir deyimdir. “Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır” bir atasözüdür. Atasözüne dair geniş sınıflandırma ve betimleme bilgisini Ömer Asım AKSOY’un Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü’nden edinebilirsiniz.